Вестка аб пачатку вайны была ўспрынята жыхарамі Міёршчыны
насцярожана, са страхам і трывогай. Фронт імкліва набліжаўся па бальшаку Германавічы – Дзісна. Адступалі савецкія войскі, якія ў абход Дзісны ад Сіцькова скіроўваліся на Дзянісава і Грыгаравічы да Дзісны , дзе перапраўляліся праз раку ўброд . Па дарозе Лужкі – Дзісна, што на правым беразе Дзісенкі, наступалі немцы. Яны спяшаліся перарэзаць шляхі адыходу.
3-я нямецкая танкавая група да 4 ліпеня 1941 года захапіла невялікі плацдарм на ўсходнім беразе Заходняй Дзвіны ў раёне Дзісны. Часці 22-й арміі адступалі з цяжкімі баямі. У ноч на 5 ліпеня немцы фарсіравалі Заходнюю Дзвіну. Міёршчына была акупавана праз два тыдні пасля нападу Германіі на Савецкі Саюз 2 – 3 ліпеня 1941 года. Фашысцкае камандаванне адразу ж прыступіла да ўвядзення новага парадку на тэрыторыіі раёна . Паводле архіўных дадзеных, у тагачасным Міёрскім раёне былі замучаны і спалены жывымі 1902 чалавекі ( па іншых звестках 3000 чалавек). У Дзісненскім раёне фашысты знішчылі 4584 чалавек без уліку яўрэяў. З 1942 года працаздольных маладых людзей пачалі адпраўляць у Германію. Усяго за час вайны з Дісеншчыны было вывезена 8000 чалавек, з іх 3815 жанчыны. З Міёршчыны на прымусовыя работы ў Германію адправілі больш 2000 чалавек.
Супраціўленне захопнікам пачалося літаральна з першых дзён. Першпачатковы этап развіцця усенароднай барацьбы з акупантамі ў значнай ступені звязаны з аказаннем дапамогі Савецкім воінам, якія трапілі ў акружэнне. Акружэнцы ў сваю чаргу садзейнічалі кансалідацыіі сіл супраціўлення. Падпольныя групы ствараліся ў розных пунктах раёна. Ужо ў 1942 годзе народныя мсціуцы пачалі праводзіць значныя аперацыіі. Закладвалася аснова масавага партызанскага руху . Актывізавалася дзейнасць падпольшчыкаў. На тэрыторыіі раёна ў розны час дзейнічалі брыгады “ Кастрычнік”, імя Калініна, “ 4 –я Беларуская”.
Прыкладаў узаемадзеяння партызан і патрыетаў дастаткова. Напрыклад, вясной 1943 года Ірына Гарбаценка паведаміла ў брыгаду ” Кастрычнік “ аб тым, што з Міёраў у Дзісну накіроўваецца абоз паліцыіі. Народныя мсціуцы зрабілі засаду ў в. Крукі, захапілі трафеі. 11 ваеннапалоных, якія працавалі ў нямецкіх часцях з дапамогай падпольшчыкаў уцяклі з Міёраў у партызанскую брыгаду імя М.І Калініна. Цікавай з’явай у партызанскім руху можна назваць падпольны партызанскі атрад “Москва”, створаны падпольшчыкамі в. Чэрасы пад кірауніцтвам А.М. Манцэвіч і пры падтрымцы камандавання 4-й Беларускай брыгады . Атрады 4-й Беларускай брыгады трымалі пад ударам чыгуначную магістраль Полацк –Дісна. Яны блакіравалі нямецкі гарнізон у Дзісне, а 11 лютага 1944 года раптоўна напалі на партызан, спалілі там млын, электрастанцыю, склады . У маентку Даражкевічы былі захоплены дзесяткі галоў жывелы. 14 лютага знішчылі гарнізон у Узменах, яшчэ перад гэтым быу разгромлены гарнізон у Лявомпалі. Вялікі рэзананс мела аперацыя ў Міёрах. Яе прывяла 30 чэрвеня 1943 года брыгада імя Ракасоўскага. Камандаваў гэтым злучэннем А.В.Раманау. Камісарам з’яўзляўся Машэраў, начальнікам штаба В.Н.Дармянеў. Брыгада імя Жукава разграміла партызан з маентку Курыловіча, дзе захапіла зброю, боепрыпасы , коней и кароў. Гітлераўцы паспрабавалі блакіраваць у канцы мая – серадзине чэрвеня 1944 года шэраг партызанскіх змяненняў у раёне балота Багна – мох. Аднак асноўныя сілы партызан прабіліся з акружэння, хоць кожная аперацыя выклікала шматлікія ахвяры не толькі сярод народных мсціўцаў, але і мірнага насельніцтва, прыносіла беды і пакуты.
Вызваленне на Міёршчыну прынеслі войскі з прыбалційскага фронту ў ходзе першага этапу аперацыі “Баграціён”. З напрамку Дзісны наступала 159-я танкавая брыгада. 30 чэрвеня 1944 года танкісты 159–й танкавай брыгады і матастралковый батальён, 44–й матастралковый брыгады пад камандаваннем маёра Логева пачалі бой за горад. Чацвёра сутак працягваўся бой, але усе спробы гітлераўцаў выбіць танкістаў і матастралкоў поспеху не мелі. Без слез і гарачай ежы, у акружэнні змагаліся воіны да падыходу 154-й стралковай дывізіі, якая 3 ліпеня пры падтрымцы артыллерыі з ходу ўступіла ў бой. Да раніцы наступнага дня Дзісна была поўнасцю ачышчана ад акупантаў.У напрамку Міёраў наступала 9-я гвардзейская Чырвонасцяжная дывізія пад камандваннем палкоўніка Я.Я.Вербава. Непасрэдна на Міёры часці 9-й гвардзейскай стралковай дывізіі пачалі наступленне 3 ліпеня ў 16 гадзін. Пры гэтым 18-ты гвардзейскі стралковы полк праз Атокі, Краснае, Наугароды, Дворнае Сяло выйшаў у раён вескі Свярдлы. У ноч на 4 ліпеня ён замяніў падраздзяленні 517-га стралковага палка 166-й стралковай дывізіі на рубяжы Слаўшчына-Масеўцы-Міснікі. Раніцай 4 ліпеня 18-ы полк нанес удар адным батальёнам у міжазерным дэфіле з поўдня на Міёры, другім ад Кацілава ўздоўж чыгункі на Наталіна і трэцім у абход з захаду праз Любінова, Камянполле, Марцінауцы, Гізуны. Не затрымліваючыся ў Міёрах, да канца дня полк выйшаў на рубеж Захарні-Гір’яты.
Літаратура:
1. Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.: Энцыклапедыя. – Мн., 1990. – С. 608-609.
2. Ботвинник, М. Памятники геноцида евреев Беларуси / М. Ботвинник. –
Мн.: Бел. навука, 2000. – С. 151,175.
3. Витебщина освобождённая: октябрь 1943-декабрь 1945: док. и материалы / сост. Н.В. Воронова. – Витебск: Витеб. обл. тип., 2009. - С.156,231,234,236-238,391-392,394-400,402-407,413,487,489.
4. Всенародная борьба в Белоруссии против немецко-фашистских захватчиков в годы ВеликойОтечественной войны: Т. 3. – Мн.: Беларусь,1985. –С. 112, 113, 120, 145, 150, 200,210, 307-308, 311, 361, 392.
5. Ермалёнок, В.А. Особенности и характеристика партизанского движенияна Миорщине / В.А. Ермалёнок // Віцебшчына ў гады Вялікай Айчыннай вайны: зборнік навуковых артыкулаў. – Мн.: Беларуская навука, 2015. – С.172-178.
6. Люди нарочанского краю: Воспоминания участников революционной борьбы и Великой Отечественной войны. – Мн.: Беларусь, 1975. – С. 414-416, 422-433, 472-498, 519-526.
7. Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Міёрскага раёна / Рэд. кал. Г.М. Маняк і інш. – Мн.: Бел. навука, 1998. –С. 241-495.
8. Памяць Беларусі: Рэспубліканская кніга / Рэд. кал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. У.П. Свентахоўскі. – Мн.: БелЭн, 2005. – С. 196-199.
9. Шомоди, В.Э. Маршрутами народнай славы: Пособие для педагогов и воспитателей / В.Э. Шомоди. – 3-е изд., перераб. и доп. – Мн.: Универси-
тетское, 2001. – С. 51-52.
10. Баговіч, П. Гета ў Дзісне: фінал: [Да 75-годдзя трагедыі] / П. Баговіч // Міёрскія навіны. – 2017. – 13 чэрв. (№47). – С.6.
11. Баран, Я. Выжыў, каб ім ганарыліся: [Пра былога жыхара Дзісны, непаўналетняга вязня гета, былога ўдзельніка Вялікай Айчыннай вайны Равіма Куранца] / Я. Баран // Міёрскія навіны. – 2020. – 13 чэрвеня. – С. 3.
12. Бегунова, Е. Трагедия на подступах к Ельне: [Об уничтожении нацистами сёл на Миорщине за поддержку партизан] / Е. Бегунова // Рэспубліка. – 2021. – 6 лістапада. – С.18.
13. Девятовская, Е. Безымянные герои: [История о спасении советских лётчиков жителями хутора Козельки Миорского района в годы Великой отечественной войны] / Е. Девятовская // Мiёрскiя навiны. - 2019. - 8 мая (№37). - C.5.
14. Ермалёнок, В. История – партизанской строкой: [Воспоминания бывшего комиссара партизанского отряда №4 имени Горького Ивана Кобрянова о деятельности партизан в годы Великой Отечественной войны] / В. Ермалёнок // Мiёрскiя навiны. - 2024. – 3 лютага. – С.5.
15. Ермалёнак, В. Нашы землякі на франтах барацьбы з фашызмам / В. Ермалёнак // Міёрскія навіны. – 2014. –14 кастр. – С.5.
16. Ермалёнак, В. У розных арміях: Уражэнцы Міёрскага раёна на франтах Другой сусветнай вайны / В. Ермалёнак // Краязнаўчая газета. – 2014. - №38,39. – С.5.
17. Ермалёнак, В. Халакост у Міёрах / В. Ермалёнак // Міёрскія навіны. – 2012. – 2 чэрв. - С.2,4.
18. Жабёнок, С. Боевой путь от Дисны до Слободы: [Освобождение Миорского района] / С. Жабёнок // Міёрскія навіны. – 2016. – 7 мая (№37). – С.4-5.
19. Камягін, Ю. Эпізоды нябачнай вайны: [Вызваленне Міёрскага раёна ў другой палове 1944- пачатку 1945 года]/ Ю. Камягін // Міёрскія навіны. – 2012. – 21 лютага. – С.2.
20. Касаты , Л. У той яме – 3800: Дзісенскае гета / Л. Касаты // Міёрскія навіны. – 2012. – 26 чэрв. – С.2.
21. Лапечанкаў, А. Чэрвень 1941-га: [Успаміны да Дня усенароднай памяці ахвяр Вялікай Айчыннай вайны] / А. Лапечанкаў // Міёрскія навіны. – 2016 – 21 чэрвеня (№50). – С.4.
22. Манцэвіч, В. Ваявалі ўсёй сям’ёй: [Пра дзейнасць Міёрскага антыфашысцкага падполля і сям’ю Флора Данатавіча Манцэвіча] / В. Манцэвіч // Міёрскія навіны. – 2014. – 17 чэрв. – С.6.
23. Мателенок, И. За счастье воевал: [Об Антоне Степановиче Морозе, участвовавшем в освобождении Европы от немецко-фашистских захватчиков и внесшем посильный вклад в становление сельского хозяйства Миорщины] / И. Мателенок // Мiёрскiя навiны. – 2020. – 14 красавіка. – С. 7.
24. Мателенок, И. Медсестра по имени Надежда: [О фронтовой медсестре в Великую Отечественную войну, прабабушке семиклассника Новопогостской школы Виталия Устиновича Надежде Ефимовне Чигак (Пономарёвой) ] / И. Мателенок // Мiёрскiя навiны. – 2019. - 23 сакав. (№24). - C. 6.
25. Матэленак, Л. Адступаў па нашых мясцінах: [Пра падзеі вызваленчага ліпеня 1944 года на Міёршчыне з боку гледжання нямецкага афіцэра 132-й пяхотнай дывізіі вермахта Готлаба Бідэрмана] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. - 2019. - 2 красав. (№27). - C.7.
26. Матэленак, Л. “Бацька вярнуўся з вайны хворы, кантужаны, зранены…”: [Пра свайго бацьку-франтавіка Івана Любецкага расказвае яго дачка, жыхарка райцэнтра Канстанцыя Аўласевіч] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2020. – 8 снежня. – С. 6.
27. Матэленак, Л. Вядомае мінулае:[Аб перыядзе акупацыі з 1941 па 1944 г.] / Л. Матэленак // Сцяг працы. – 1993. – 2 сак. - С. 3.
28. Матэленак, Л. Вяртанне ў мінулае: [Пра лёс нашых землякоў-ахвяр Вялікай Айчыннай вайны] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2020. – 20 чэрвеня. – С. 7.
29. Матэленак, Л. Героем стаў ля вёскі Тычкі: [Жыццёвы і баявы шлях Героя Савецкага Саюза Віктара Бабічава, здзейсніўшага свой подзвіг пры вызваленні Міёршчыны] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2020. – 8 мая. – С. 6.
30. Мателенок, Л. Дни ужаса и героизма: [Воспоминания Нины Смушкин, не вошедшие в районную книгу «Память» о жизни в Великую Отечественную войну] / Л. Мателенок // Міёрскія навіны. – 2022. – 14 чэрвеня. – С. 6-7.
31. Матэленак, Л. Згадаць без слёз немагчыма: [Пра вязня нацызму Марыю Аляксандраўну Шарснёву з вёскі Новае Сяло] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2019. - 9 красав. (№29). - C. 4.
32. Мателенок, Л. Имя на скромном обелиске: [О Сильвестре Женове, комиссаре отряда имени Н.Ф. Гастелло партизанской бригады имени К.Е. Ворошилова, действовавшей в Полоцко-Лепельской партизанской зоне, похороненном на кладбище агрогородка Язно] / Л. Мателенок // Мiёрскiя навiны. - 2021. - 23 лютага. – С.6.
33. Мателенок, Л. Командир роты “тридцать четвёрок”: [О Герое Советского Союза, офицере-танкисте, освобождавшем Дисну, Михаиле Кузьмине] / Л. Мателенок // Мiёрскiя навiны. - 2020.- 18 красавіка. – С.4.
34. Матэленак, Л. Кровавые слезы геноцида: [Геноцид на Миорщине в годы Великой Отечественной войны] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2024. – 24 лютага. – С. 6.
35. Мателенок, Л. Лесные воины: [Сведения о бригадах и отрядах, действовавших на территории Миорского района в годы Великой Отечественной войны] / Л. Мателенок // Мiёрскiя навiны. - 2023.- 1 ліпеня. – С.7.
36. Мателенок, Л. Новый взгляд на старые снимки: [Об освобождении Миорского района 166-й стрелковой Краснознамённой дивизией в период с 1 по 3 июля 1944 года] / Л. Мателенок // Мiёрскiя навiны. - 2020. - 21 сакавіка. – С.6.
37. Мателенок, Л. Офицер-артиллерист: [О погибшем при освобождении Миор капитане, артиллеристе Николае Григорьевиче Изварине] Л. Мателенок // Мiёрскiя навiны. - 2020. – 7 красавіка. – С.6.
38. Матэленак, Л. Перабродская трагедыя: трагедыя беларускага яўрэйства / Л. Матэленак // Міёрскія навіны. - 2014. – 27 верасня. – С.4.
39. Матэленак, Л. Пехацінец: [Пра ўдзельніка Вялікай Айчыннай вайны, міярчаніна Васіля Пятровіча Барадулька] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2020. – 28 красавіка. – С. 6.
40. Мателенок, Л. Сапёры шли вместе с танкистами: [Записи журнала боевых действий 6-го отдельного гвардейского мотоинженерного батальона в той мере, которая относится к событиям на территории теперешнего Миорского района ] / Л. Мателенок // Мiёрскiя навiны. – 2019. - 2 ліпеня (№53). - C.7.
41. Матэленак, Л. Свята Перамогі ў Дзісне: [Пра дзісенскіх жанчын са старога здымка, прымаўшых удзел у Вялікай Айчыннай вайне] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2020. – 2 мая. – С. 6.
42. Матэленак, Л. Служылыя: [Пра Аляксея Аўрунцэвіча і яго родных, ваяваўшых у Вялікую Айчынную вайну] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2020. – 18 лютага. – С. 4.
43. Матэленак, Л. "Усялякае было, многае пабачыла": [Да Дня ўсенароднай памяці ахвяр Вялікай Айчыннай вайны пра непаўналетняга вязня Людмілу Іванаўну Бялевіч з Чапукоў] / Л. Матэленак // Мiёрскiя навiны. – 2019. - 22 чэрв. (№50). - C. 6.
44. Мішчышына, Т. Яны вызвалялі раён / Т. Мішчышына // Міёрскія навіны. – 2009. – 30 чэрв. - С.4.
45. Озерский, А. Его дорога к Победе: [О ветеране Великой Отечественной войны, жителе Дисны Евграфе Викентьевиче Косатом] / А. Озерский // Витебские вести. - 2019. - 22 окт. (№119). - C. 4.
46. Озерский, А. Дорога войны Антония Рубаника: [О ветеране Великой Отечественной войны Антонине Иосифовиче Рубанике] / А. Озерский // Витебские вести. – 2019. - 2 июля (№72). - C.5.
47. Партызанскім радком пра час і пра сябе Да 60-годдзя пачатку масавага партызанскага руху ў раёне // Міёрскія навіны. – 2002. – 13 жніўня. – С. 2.
48. Рынкевіч, К. Адважным і мужным застаўся: [Пра Героя Савецкага Саюза Віктара Бабічава, вызваляўшага Міёршчыну ў гады Вялікай Айчыннай вайны] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2023. – 6мая. – С. 5.
49. Рынкевіч, К. Ажывае ў думках ліхалецце, слёзы засцілаюць вочы: [Пра жыхарку вёскі Мельніца Кацярыну Альхімовіч і яе ваеннае дзяцінства] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2020. –8 мая. – С. 8.
50. Рынкевіч, К. Выжылі там, дзе гэта здавалася немагчымым: [Пра вязняў фашызму Еўдакію Івіну і Дзіяну Крук з Міёр] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2020. – 11 красавіка. – С. 5.
51. Рынкевіч, К. Выпрабаванні не развучылі дабру: [Пра былога вязня фашызму Марыю Аляксандраўну Шарснёву з вёскі Новае Сяло] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2021. – 10 красавіка. – С. 6.
52. Рынкевіч, К. Жудасныя эпізоды ў памяці назаўсёды: [Пра Алу Сяргееўну Грэцкую з вёскі Чэрасы і яе ваеннае дзяцінства] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2022. – 30 жніўня. – С. 6.
53. Рынкевіч, К. За ўсё ўдзячна Богу: [Пра пенсіянерку Дзіяну Іосіфаўну Крук і яе ваеннае дзяцінства] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2024. – 16 студзеня. – С. 6.
54. Рынкевіч, К. Ліхалецце вачыма маленькай дзяўчынкі: [Пра жыхарку Чэрасаў Марфу Іванаўну Шчасную і яе ваеннае дзяцінства] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2022. – 15 лістапада. – С. 6.
55. Рынкевіч, К. Маленства ў зямлянцы і канцлагеры: [Пра дзяцей вайны міярчанку Дзіяну Іосіфаўну Крук і яе стрыечнага брата Паўла Прохаравіча Бацёху з аграгарадка Каханавічы Верхнядзвінскага раёна] / К. Рынкевіч // Міёрскія навіны. – 2022. – 2 ліпеня. – С. 7.
56. Слізкая, В. Партызанскі ўклад / В. Слізкая // Сцяг працы. – 1984. – 14 чэрвеня. – 1984. – 14 чэрвеня. – С. 3.
57. Станкевіч, Н. Голод, беднота, разлука…: [Воспоминания о военном детстве Софьи Карпович (Жойдик) из Язно] / Н. Станкевич // Міёрскія навіны. – 2021. – 22 чэрвеня. – С. 5.
58. Цветкова, Л. Забыть нельзя: [О Надежде Романовне Пирог (Барейка), бывшей узнице концлагеря Равенсбрюк в годы Великой Отечественной войны] / Л. Цветкова // Міёрскія навіны. – 2020. – 8 мая. – С. 4-5.
